Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm: cởi mở hơn, ủng hộ hòa giải và tự do học thuật?
Những gì Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm thể hiện từ khi lên nắm quyền lãnh đạo, đặc biệt là qua các hoạt động và phát ngôn trong chuyến công tác tại Mỹ, dự báo gì về phong cách lãnh đạo của ông? Liệu ông có cởi mở hơn so với người tiền nhiệm Nguyễn Phú Trọng?
Trong chuyến công tác tại Mỹ từ 22-25/9, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm đã tham gia nhiều sự kiện và đề cập đến vấn đề hòa hợp, hòa giải.
Chiều 22/9 giờ địa phương, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm tham dự sự kiện kỷ niệm 1 năm nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược Toàn diện, hướng tới kỷ niệm 30 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam - Mỹ.
Tới sáng hôm sau ngày 23/9, ông tiếp tục có mặt phát biểu chính sách tại Đại học Columbia và là nhà lãnh đạo Đảng Cộng sản đầu tiên được mời tới nói chuyện tại trường này.
Trong cả hai sự kiện, ông đều đề cập đến hòa hợp, hòa giải giữa Việt Nam và Hoa Kỳ sau chiến tranh, cũng như việc hợp tác giữa hai nước cựu thù trên nhiều phương diện, trong đó có giáo dục.
Với tư cách là người đứng đầu đảng và nhà nước, những phát ngôn của ông Tô Lâm gây nhiều chú ý vì nó thể hiện tầm nhìn của nhà lãnh đạo mới. Việc ông làm diễn giả chính trong buổi tọa đàm ở Đại học Columbia được đánh giá là một sự cởi mở, mạnh dạn của nhà lãnh đạo cộng sản.
Có mặt tại sự kiện kỷ niệm quan hệ Việt-Mỹ, cựu Đại sứ Mỹ tại Việt Nam Ted Osius nói với BBC rằng ông tin ông Tô Lâm "sẽ tiếp tục củng cố mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và Việt Nam, vì quan hệ hữu nghị gắn kết là lợi ích chung của cả hai dân tộc chúng ta".
Đại sứ Ted Osius là một nhà ngoại giao chuyên nghiệp, ông là đại sứ Mỹ tại Hà Nội từ năm 2014 đến 2017 và được đánh giá là đã có nhiều đóng góp trong việc tăng cường quan hệ giữa hai nước Việt Nam và Mỹ.
Việt - Mỹ và viễn cảnh tương lai
Sự kiện kỷ niệm một năm nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược Toàn diện Việt-Mỹ diễn ra tại New York ngày 22/9 có sự tham dự của cựu Ngoại trưởng John Kerry, Thượng nghị sĩ Dan Sullivan cùng nhiều quan chức, cựu quan chức cấp cao trong chính quyền Mỹ.
Trong bài phát biểu, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm đã nhắc đến mong muốn của Chủ tịch Hồ Chí Minh là "hợp tác đầy đủ" với Mỹ. Nhưng vì những khúc quanh của lịch sử, đến hơn 40 năm sau thì hai nước mới nâng cấp lên mức quan hệ cao nhất trong ngoại giao của Việt Nam.
Về quá trình hòa giải, bình thường hóa quan hệ Việt-Mỹ, ông Tô Lâm nhắc đến vai trò của những "người phá băng". Ông cũng đề cập vấn đề này trong buổi nói chuyện tại Đại học Columbia, nhấn mạnh đến "sự lãnh đạo tài tình của Đảng Cộng sản Việt Nam" và những người bạn thân thiết của Việt Nam gồm Tổng thống Bill Clinton và các tổng thống kế nhiệm, các thượng nghị sĩ John McCain, John Kerry,..
Trong cuốn hồi ký mang tên Không gì là không thể: Sự hòa giải của Mỹ với Việt Nam (Nothing is Impossible: America's Reconciliation with Vietnam) của mình, ông Osius đã tiết lộ nhiều chi tiết về vai trò của hai thượng nghị sĩ John McCain và John Kerry trong việc Mỹ dỡ bỏ cấm vận Việt Nam vào năm 1994 dưới thời Tổng thống Bill Clinton.
Thượng nghị sĩ John Kerry với vai trò là chủ tịch Ủy ban Đặc trách các vấn đề tù binh, quân nhân mất tích trong chiến tranh Việt Nam (POW/MIA) cùng Thượng nghị sĩ John McCain đã giúp cung cấp cho Tổng thống Clinton một vỏ bọc chính trị cần thiết để dỡ bỏ cấm vận kinh tế, tiến tới một lộ trình bình thường hóa quan hệ với Việt Nam.
Cụ thể, ông Kerry và ông McCain đã bảo trợ cho một nghị quyết lưỡng đảng kêu gọi Tổng thống Clinton dỡ bỏ cấm vận Việt Nam và được thông qua với tỷ lệ phiếu 62 trên 38.
"Cuộc bỏ phiếu sẽ cho tổng thống vỏ bọc chính trị mà ông ấy cần để dỡ bỏ cấm vận và tôi mong điều đó sẽ đến khá sớm," ông McCain nói trong cuốn sách của Đại sứ Osius. "Tôi nghĩ đó là một sự kiện gieo hạt quan hệ Mỹ-Việt."
Thuật lại sự kiện tại New York, cựu Đại sứ Ted Osius nói rằng chính Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm đã phát biểu trong sự ngỡ ngàng rằng "ba mươi năm trước, chúng tôi không thể tưởng tượng được rằng chúng ta sẽ tiến xa đến thế này".
Ông Tô Lâm đã dẫn lời của Tổng thống Abraham Lincoln: "Cách tốt nhất để đoán định tương lai là kiến tạo tương lai."
Theo Đại sứ Osius, trong cuộc gặp, cựu Ngoại trưởng John Kerry đã đáp lại tinh thần "tạo dựng tương lai" của ông Tô Lâm, nói rằng Hoa Kỳ có thể ủng hộ tham vọng của Việt Nam trở thành một cường quốc công nghệ, với nền kinh tế được thúc đẩy bởi trí tuệ nhân tạo và đổi mới.
"Ông Kerry đã trích dẫn lời của Tổng thống John Adams - người được ca ngợi là 'Người khổng lồ của nền độc lập', rằng 'Tôi phải học về chính trị và chiến tranh để các con tôi có thể tự do học toán và triết học. Các con tôi phải học toán và triết học, địa lý, lịch sử tự nhiên, kiến trúc hải thuyền, hàng hải, thương mại và nông nghiệp để cho con cái chúng có quyền học hội họa, thơ ca, âm nhạc, kiến trúc, điêu khắc, thêu thùa và làm gốm sứ.”
Trong buổi kỷ niệm một năm Đối tác Chiến lược Toàn diện giữa hai nước, Đại sứ Ted Osius còn nhắc đến các màn trình diễn nghệ thuật mang tính tôn vinh và tinh thần hòa giải của các nghệ sĩ tầm vóc quốc tế. Nhiều người trong số họ, theo ông Osius, đã sống cuộc đời giữa Mỹ và Việt và giúp thu hẹp khoảng cách giữa hai nước.
"Ví dụ, nghệ sĩ saxophone An Trần, con gái của nghệ sĩ Trần Mạnh Tuấn, lớn lên ở Việt Nam nhưng theo học nhạc tại Mỹ. Cô đã biểu diễn bài Bèo dạt mây trôi cùng nhạc sĩ guitar San Trịnh (Trịnh Thy San)."
"Một nghệ sĩ saxophone người Mỹ, Henry Luther Threadgill, đã sáng tác bài Phở đặc biệt dành cho buổi trình diễn này và gửi đến Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm. Threadgill từng tham chiến tại Việt Nam nhưng nay ông sáng tác nhạc để tôn vinh và ngợi ca Việt Nam," ông Osius thuật lại với BBC.
Song song với việc nói khá nhiều về tiến trình hòa giải giữa Việt Nam và Hoa Kỳ, câu chuyện giữa người Việt với nhau lại không được chú trọng, thậm chí bị lảng đi.
Tại buổi nói chuyện tại Đại học Columbia, ông Tô Lâm đã tránh trả lời thẳng thắn về sự hòa giải giữa người Việt với nhau sau chiến tranh khi Giáo sư Nguyễn Thị Liên Hằng của Đại học Columbia đặt ra câu hỏi kèm theo trích dẫn lời cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt rằng ngày 30/4/1975 là sự kiện khiến "triệu người vui mà cũng có triệu người buồn".
Giáo sư Hằng nhận định câu nói của ông Kiệt rất ấn tượng vì điều đó cho thấy chính phủ Việt Nam nhận thức được sự mất mát của cả những người từng sống dưới chế độ Việt Nam Cộng hòa. Tuy nhiên, ông Tô Lâm không đề cập gì đến vấn đề hòa hợp, hòa giải dân tộc trong câu trả lời của mình mà chỉ nói tới quan hệ Việt Nam và Mỹ.
Có thể thấy, gần nửa thế kỷ sau khi chiến tranh chấm dứt, trong khi hòa giải giữa Việt Nam và cựu thù Mỹ có những bước tiến rõ rệt, việc hòa giải giữa những người Việt từng đứng hai bờ chiến tuyến vẫn còn nhiều trắc trở. Một trong những biểu hiện nổi cộm là phong trào dư luận viên trên mạng ngày càng tăng cường đả kích những gì liên quan đến Việt Nam Cộng hòa, từ phim Cảm tình viên cho đến sự xuất hiện của một nghệ sĩ trên một sân khấu ở Mỹ mà có lá cờ vàng ba sọc đỏ.
Fulbright và tự do học thuật
Trong chuyến công tác tại Mỹ, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm đã chứng kiến Lễ trao văn kiện hợp tác giữa Bộ Ngoại giao và Đại học Columbia; giữa VinUniversity và Đại học Columbia; giữa Đại học Fulbright và Đại học Columbia.
Trước chuyến đi, kể từ đầu tháng 7, Đại học Fulbright Việt Nam (FUV) đã hứng chịu cuộc tấn công mạng, thậm chí cả từ cơ quan truyền thông của Bộ Quốc phòng Việt Nam, với cáo buộc "cách mạng màu" và mọi việc chỉ dần lắng xuống khi Bộ Ngoại giao lên tiếng về vai trò của FUV vào ngày 26/8. Tuy nhiên, cuộc tấn công và những cáo buộc vẫn gây ra ảnh hưởng lớn đến uy tín, danh tiếng và tinh thần của những sinh viên theo học tại trường.
Trong cuốn hồi ký của mình, ông Ted Osius đã kể rằng trong quá trình đàm phán về Fulbright Việt Nam thì một trong những khâu khó khăn nhất là đảm bảo trường có được tự do học thuật. Đây cũng là một yếu tố mà phía chính phủ Việt Nam rất khó chấp nhận, vì hệ thống giáo dục Việt Nam phải nằm dưới sự quản lý toàn diện của Đảng Cộng sản. Do đó, việc Việt Nam đồng ý cho phép FUV ra đời được coi là một bước đột phá.
Trước câu hỏi của BBC về những cáo buộc Đại học Fulbright Việt Nam về "cách mạng màu" và mức độ tự do học thuật của FUV, ông Osius kể lại thời điểm Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đến Mỹ năm 2015:
"Tôi đã có mặt tại New York cùng với Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng vào năm 2015 khi ông tuyên bố rằng Đại học Fulbright sẽ được hưởng quyền tự do học thuật và tự do nghiên cứu."
"Tuần trước - cũng tại New York - Tổng Bí thư kiêm Chủ tịch nước Tô Lâm đã nói rằng cải cách giáo dục là điều cần thiết để Việt Nam có được một nền kinh tế đổi mới, được thúc đẩy bởi sự tiến bộ công nghệ."
"Nhà lãnh đạo Việt Nam đã kêu gọi việc hợp tác với các tổ chức học thuật của Mỹ như Đại học Columbia để thúc đẩy nghiên cứu và phát triển, nhằm giúp Việt Nam có thể đứng ở vị trí tiên phong về công nghệ trong các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học và máy tính lượng tử. Tôi nghĩ vị tổng bí thư đã nói đúng."
Vị cựu đại sứ Mỹ tại Việt Nam nói thêm rằng, một điều đương nhiên Đại học Fulbright không phải là một phần hay mầm mống của cuộc “cách mạng màu” nào, mà trường đang tìm cách thúc đẩy tinh thần tìm tòi và đổi mới trong số những sinh viên xuất sắc nhất của Việt Nam từ khắp mọi miền đất nước.
"Sứ mệnh của Fulbright Việt Nam là ủng hộ, tương trợ cho sự thành công và thịnh vượng của Việt Nam. Hầu hết các nhà lãnh đạo của Việt Nam đều hiểu được điều này. Tôi tự hào về những điều mà Fulbright Việt Nam đang làm. Tôi lấy làm hãnh diện khi các nhà lãnh đạo ở cả hai phía Việt Nam lẫn Hoa Kỳ tiếp tục ủng hộ trường như một hạt nhân ưu tú," ông Osius trả lời BBC.
Trong bài phát biểu dài 22 phút tại Đại học Columbia, ông Tô Lâm cũng chỉ rõ "con đường phát triển của Việt Nam không thể tách rời xu thế chung của thế giới và nền văn minh nhân loại".
Chưa rõ câu nói này mang ý nghĩa thực tiễn như thế nào nhưng đây được cho là dấu hiệu của một sự cởi mở hơn trong tư duy của nhà lãnh đạo có xuất thân từ ngành công an như ông Tô Lâm.
Nhà văn Trần Thanh Cảnh, trong cuộc phỏng vấn với BBC về việc gần 100 trí thức trong và ngoài nước kêu gọi trả tự do cho nhà báo Huy Đức đã có lời nhận định rằng từ khi ông Tô Lâm lên nắm quyền lãnh đạo tối cao của Đảng Cộng sản và nhà nước Việt Nam, có nhiều tín hiệu cho thấy ông không như người tiền nhiệm, mà sẽ hướng về sự cởi mở xã hội hơn.
Nhận xét
Đăng nhận xét