CỰU-TỔNG-THỐNG WALESA KHAI MẠC HỘI-NGHỊ QT NHÂN-QUYỀN LẦN THỨ 3 Ở BA-LAN
Nguyễn Ngọc Bích
Lần này đi
Ba-lan, tôi hơi bị hấp tấp. Lý-do là hồi
này tôi đang bận đi phát hành DVD "Hồn Việt" do Vietnam Film Club mới
hoàn-thành về Quốc-kỳ và Quốc-ca Việt-nam.
Như hôm 17/11, phim "Hồn Việt" được lần đầu ra mắt công-chúng ở
St. Paul , Minnesota ,
do Uỷ-ban Minnesota Houston , Texas
Vậy mà bỗng
Tiến-sĩ Nguyễn Bá Tùng, người đang nhận trách-nhiệm lo Mạng Lưới Nhân-quyền VN,
gọi điện cho tôi và nói: "Anh Bích ơi, mồng 10/12 này, ngày Quốc-tế Nhân-quyền,
Mạng Lưới NQVN sẽ phải tổ-chức lễ phát Giải Nhân Quyền 2012 cho ba nhà tranh đấu
cho nhân-quyền ở quê nhà (các chị Phạm Thanh Nghiên, Tạ Phong Tần và Huỳnh Thục
Vy) ở Montreal, Canada, nên tôi vướng ở trên đó. Liệu Anh có thể đi giúp Mạng Lưới ở Hội-nghị
Nhân-quyền ở Ba-lan được không?"
Tôi còn đang
lưỡng-lự thì anh Tùng nói tiếp: "Hội-nghị bên đó 5 ngày, từ ngày 6 cho đến
ngày 10 tháng 12 nên tôi không có cách nào mà đi được bên đó. Bàn với các anh em, ai cũng nghĩ là chắc chỉ
có anh là đi được, nếu anh nhận lời, vì sang làm diễn-giả thì anh còn phải viết
bài nữa."
Và như để
"dí" tôi nhận cho bằng được, anh Tùng hứa: "Thế nào Mạng Lưới cũng
không để anh thiệt thòi. Chúng tôi sẽ cố
gây quỹ để Anh có vé máy bay sang bên ấy dự."
Nói đến thế
thì tôi cũng hết đường từ chối dù như ở Ba-lan về là gần như tắp lự, tôi lại phải
lên đường đi Houston với anh Chu Lynh của VN Film Club.
Tái-ngộ Kraków
Hội-nghị ở
Ba-lan kỳ này mang tên chính-thức là "Hội-nghị Quốc-tế lần thứ 3 về Giảng
dạy về Nhân-quyền" ("Third International Conference on Human Rights
Education"). Lần đầu, Hội-nghị này đã
họp ở Úc (University of Western Sydney, năm 2010), lần thứ hai ở Durban (Nam
Phi, 2011) và lần này ở trong khuôn-viện Viện Đại-học Jagiellonian University, đại-học
cổ nhất của Ba-lan (thành-lập năm 1364) ở thành-phố Kraków, thành-phố lớn thứ
nhì của nước này. Và chủ-đề là "Thúc
đẩy đổi thay trong một thời-đại Chuyển-tiếp và Khủng-hoảng"
("Promoting Changes in Time of Transition and Crisis").
Chuyến đi
sang Kraków khá vất vả bởi tôi đi Lufthansa, hãng máy bay của Đức, từ Dulles
Airport phải ngưng để chuyển máy bay ở Munich, Đức, mất đến gần một ngày (hơn
18 tiếng) rồi mới sang một chiếc máy bay nhỏ xíu đi Kraków. Đến nơi, chị Tôn Vân Anh (ở Ba-lan) đã mướn được
cho một phòng nhỏ nhưng rất sạch sẽ và khang trang trong một minihotel cách
Đến ghi
danh thì gặp ngay Alicja Malewska là người đã điện-thư qua lại với tôi nhiều lần
nên không ngỡ ngàng gì cả. Chờ tôi sẵn đã
có bảng tên và cặp hồ-sơ hội-nghị. Phải
nói là các phương-tiện vật-chất trong ba ngày gần như hoàn-hảo, lúc nào cũng có
cà-phê, nước trà, nước trái cây và bánh trái, trong khi các bữa ăn cũng rất chu
đáo, xúp Ba-lan nhiều kiểu rất ngon và rất nóng (tuyệt vời cho thời-tiết lạnh bắt
đầu vào đông) và cái gì cũng thừa mứa, chứa chan.
Đây cũng là
lần thứ hai tôi tới Kraków nên cũng không đến nỗi bỡ ngỡ lắm. Đi xuống Market Square là trung-tâm thành-phố
thì về đêm mùa này, người ta đã có như chợ phiên mùa Giáng Sinh, bầy đủ các thứ
hàng rất vui và ấm cúng. Trên đường về
khách-sạn, tôi cũng hơi bị lạc một chút nên lại có dịp đi qua Đồi Wawel (Wawel Hill)
và lâu-đài nhà vua xây trên đó, có từ thời Phục Hưng. Trong mấy ngày ở đây, tôi còn có dịp đi xem cả
khu Do-thái (Jewish Quarter), một trong những vùng hiếm có còn lại trên đất
Ba-lan của người Do-thái.
Gặp gỡ
Vẫn biết, đi
họp hội-nghị, nhất là hội-nghị quốc-tế, là để được gặp gỡ người này người
kia. Nhưng phải nói là tôi khá may mắn
khi bước vào phòng họp chính đã được gặp ngay ông Lech Walesa (đọc là
"Va-lanh-xa"), cựu-lãnh-tụ Công-đoàn Đoàn-kết
("Solidarnosc") và nguyên Tổng-thống đầu tiên của Ba-lan trong thời hậu-Cộng-sản. Tôi chào ông vì ông là một biểu-tượng anh-hùng
mà ai cũng dễ nhận ra. Nhưng điều không
ngờ là ông vẫy tôi lại rồi ân cần bắt tay (tôi không thấy ai khác được ông ân-cần
như vậy), lại bảo tôi ngồi ngay cạnh trước khi ông lên sân khấu khai mạc hội-nghị.
Bài khai mạc
của ông cũng khá đặc-sắc bởi thay vì chỉ nói ca tụng nhân-quyền, ông cũng nói đến
những đe doạ về nhân-quyền như sự phát triển vô tội vạ của Internet dẫn đến những
lạm-dụng mà cần phải được giới-hạn. Ông
cũng cho rằng tư-bản chủ-nghĩa kiểu rừng rú như ở trong các chế-độ cựu-Cộng-sản
cũng không phải là cái hay, người dân cần được bảo vệ trước những bất công, bóc
lột dã-man đó. Tuy-nhiên, ông lạc-quan bởi
ông nói: Cũng như trước kia, loài người đẻ ra cái xe hơi là một phương-tiện rất
tốt nhưng sau đó, phải xây đường sá, phải có luật giao-thông thì mới không chết
người. Thành thử nhân-quyền là điều tốt
nhưng đi kèm theo đó cũng phải có những trách-nhiệm. Xã-hội có biến tôn-trọng nhau thì mới thành một
xã-hội hài-hoà được.
Sang những
buổi trình bầy khác trong suốt năm ngày đại-hội, tôi học được không biết bao
nhiêu điều hay về nhân-quyền, về những chuyện như ảnh-hưởng của Internet trên mọi
lãnh-vực (nhất là nó đang làm cho chúng ta mất đi quyền riêng tư rất nhiều),
hay ảnh-hưởng của kỹ-thuật nano ("nanotechnology") hữu ích song cũng
nguy hại (khủng khiếp) như thế nào, những thể-chế như "ombudsman" để
theo dõi và kiểm-soát nhân-quyền trong một số quốc gia, như "quyền nước"
("water right") được xem như một nhân-quyền v.v. Nghĩa là rất nhiều chuyện hay mà tôi chắc phải
để một dịp khác mới đi sâu vào được.
Bài nói chuyện của tôi
Chuyện khá
lạ là bài nói chuyện của tôi, "Tình-hình Nhân-quyền ở VN: Chúng ta có thể
làm được gì?" xem ra gần như là một bài ngoại-lệ. Bởi rất ít bài nói về nhân-quyền của một nước
riêng biệt. Có lẽ vì hội-nghị năm nay nhấn
mạnh vào vấn-đề giảng dạy về nhân-quyền nên các bài diễn-thuyết thường đi vào các
vấn-đề lý-thuyết liên-hệ đến nhiều quốc gia hơn là một bài tập-trung vào chỉ một
nước. Song tuy là ngoại-lệ, bài nói chuyện
của tôi cũng thu hút được sự chú ý của một số người đáng kể.
Vì tôi là
người Việt-nam độc-nhất ở hội-nghị nên tự-nhiên, tôi thành như "Mr. Vietnam ." Gặp tôi hay giới-thiệu tôi, người ta đều nhấn
mạnh: "Ông ta là người Việt" hoặc "Ông ta chuyên về Việt-nam." Trong khi đó, mấy nước CS không thấy đâu cả. Có một phái-đoàn khá đông người Tàu nhưng là
Tàu Đài-loan, hầu hết thuộc Đông-Ngô Đại-học mà tên tiếng Anh là Soochow University
(Soochow = Tô-châu), nơi sẽ tổ-chức Hội-nghị
Quốc-tế lần thứ 4 về Giảng dạy về Nhân-quyền vào sang năm (23 đến
26/11/2013). Không có người Tàu Bắc-kinh
mà hình như cũng không có cả Tàu Hồng-kông.
Và đã đành là không có Bắc-Triều-tiên hay VNCS. Cuba thì có một phái-đoàn chừng 5
người nhưng đều là những cựu-tù-nhân lương-tâm nên lên án khá nặng nề chế-độ
Castro. (Nhưng sau khi nghe họ nói chuyện
thì mới thấy là chế-độ Castro còn "tính người" nhiều hơn chế-độ Hà-nội:
Tỷ-dụ, mỗi lần đưa người đi "học tập cải tạo" chế-độ Castro chỉ cho đi
từ 1 năm tới 4 năm tối-đa thôi, trái lại ở VN "một lịch" là 3 năm và
có thể nhân lên gần như vô tận, như trường-hợp ông Nguyễn Hữu Cầu, đã ở tù 36 năm
mà vẫn không thấy ngày ra, hay anh Điếu Cày, sau khi đã ở tù 3 năm rồi vẫn bị
giữ lại bất hợp pháp hơn một năm để bị tuyên án thêm 12 năm tù, nghĩa là 4 tờ lịch
nữa.)
Sau khi tôi
nói chuyện, cũng có đôi ba người thắc mắc.
Tại sao mà sau bao nhiêu năm hết chiến-tranh rồi mà chế-độ còn hà khắc
thế? Có người lại tưởng là chế-độ còn đang
phải vật lộn với những hậu-quả của bom đạn Mỹ.
Tôi bèn đưa ra một thí-dụ: Vào năm 1975, 75 phần trăm lãnh-thổ VN còn là
rừng, nay rừng bị phá tới mức chỉ còn khoảng 35 phần trăm là rừng, vậy thì là
ai phá? Bom Mỹ hay máy cưa của lâm-tặc,
của Tàu sang khai thác rừng của ta? Rồi
những người sinh sau chiến-tranh mà vẫn chống chính-quyền, đòi tự do, dân-chủ? Hoặc những dân oan mà không ít người trước
khi ở về phía CS miền Bắc?
Cũng có một
cô hôm sau mới tiết-lộ là sắp sang Việt-nam nghiên cứu về nạn buôn người. Cô hỏi tôi có biết ai đang nghiên cứu về chuyện
này không? Tôi hứa là về Mỹ kỳ này, tôi
sẽ giới-thiệu với cô ít nhất cũng đôi ba người đang vật lộn với tệ-nạn này, như
cha Hùng ở Đài-loan, tổ-chức CAMSA của anh Thắng.
Được mời
Một trong
những người tìm đến tôi là G.S. Hoàng Mặc của Đông Ngô Đại Học/Soochow
University ở Đài-loan. Ông khẩn khoản mời
tôi sang hội-nghị 2013 ở bên đó. Tôi có
trả lời, tôi rất thích đi Đài-loan song Mạng Lưới Nhân-quyền còn cần đến tôi
hay không thì lại là chuyện khác. Có thể
đến đó, Mạng Lưới sẽ có người xứng-đáng hơn tôi để đi. Không phải chỉ có ông Hoàng rủ tôi đi sang hội-nghị
năm tới. Nhiều bạn nước khác cũng hẹn gặp
tôi sang năm ở Đài-loan.
Dịp này, tôi
đã gặp được nhiều học-giả và chuyên-gia giá trị về nhân-quyền. Tỷ như không hiểu vì sao, nhân một dịp đi thăm
viếng Bảo-tàng của Trường Đại-học Jagiellonian, rất đáng xem vì trường thì cổ gần
bằng Quốc-tử-giám ở Hà-nội nhưng họ lại giữ được rất nhiều cổ-vật đặc-sắc như các
máy móc hay sách của Nicholas Kopernic, người đầu tiên khám phá ra trái đất tròn,
tôi bắt chuyện được với G.S. Christian Hillgruber, một chuyên-gia thượng-thặng ở
Viện Đại-học Bonn của Đức về luật hiến-pháp.
Nói chuyện với nhau một chập, bởi tôi cũng có nhiều kỷ-niệm về nước Đức,
hai chúng tôi chẳng mấy lúc thấy rất gần gũi với nhau. Ông bèn mời tôi đi ăn ở một tiệm khá sang ở
ngay Market Square
(công-trường giữa tỉnh) để ngồi nói chuyện đến khá khuya về luật hiến-pháp của Đức
và ảnh-hưởng của nó đối với hiến-pháp của một số nước Đông-Âu sau khi CS đã đổ ở
mấy nước này. Tôi bèn gợi ý với ông là
mai kia, có thể Việt-nam hậu-CS sẽ phải mời ông góp ý cho một hiến-pháp tương-lai
cho một nước Việt-nam đa-nguyên và dân-chủ.
Ông tỏ ra sẵn sàng.
Nhưng lạ nhất
có lẽ phải kể cuộc gặp gỡ của tôi với phái-đoàn Nam-Phi (South Africa ). Tự-nhiên, chị Sara Motho đến làm thân với tôi
sau khi nghe tôi nói chuyện về Nhân-quyền ở VN.
Tôi hỏi chị làm gì? Chị bảo chị
thuộc một nhóm người trẻ ở Nam-Phi có mộng làm cách mạng nhưng một loại cách mạng
nhung, qua âm-nhạc. Chị bảo, muốn thu hút
tuổi trẻ thì phải đi qua con đường âm-nhạc, vừa vui vừa nhộn vừa dễ thấm vào lòng
người. Tôi bèn nói, Đúng thế, nước tôi cũng
có người nghĩ như thế và tôi lấy trường-hợp Việt Khang ra làm thí-dụ. Rồi một lúc chẳng hiểu vì sao, tôi lại bảo tôi
cũng biết một bài hát Nam-Phi rất hay.
Chị ấy bảo, Ông còn nhớ không, hát thử nghe. Tức thì tôi hát bài hát mà ngày xưa tôi học được
của Miriam Makeba. Thích quá, chị ấy chạy
đi kêu mấy người bạn khác lại nghe tôi hát một lần nữa. Thế là chúng tôi đâm ăn ý với nhau. Chị ấy nói: "Nếu chúng tôi mời ông qua
Capetown, ông có đi không?"
Tôi bảo, Chưa
biết nhưng bạn bè tôi có người đã sang bên Nam-Phi bảo bên ấy đẹp lắm. Sara bèn nói: "Thế thì thế nào ông cũng
phải sang! Ông sang, chúng tôi sẽ mời ông
vào Quốc-hội nói chuyện. Mà một người
trung-lập như ông thì người ta phải nghe.
Chứ bây giờ nước tôi, cách biệt giàu nghèo còn xa quá lắm. Người da trắng vẫn còn giữ 87 phần trăm đất đai,
những chỗ màu mỡ nhất. Còn chúng tôi chỉ
có 13 phần trăm còn lại, mà lại là những vùng khô cằn, nghèo mạt. Vì vậy phải có cách mạng nhưng không đổ máu,
không bạo-lực. Ông sang nhé!"
Viết ở Kraków
Chiều mồng 10 tháng 12, 2012
Nhận xét
Đăng nhận xét