Muộn còn hơn không: Hội thảo về văn học miền Nam 1954-1975
25.11.2014
Tháng bảy năm ngoái, tôi sang California dự cuộc hội thảo về Tự Lực văn đoàn. Phải nói ngay là cuộc hội thảo rất thành công: Thứ nhất, hầu hết con cháu của các thành viên trong nhóm đều có mặt; thứ hai, số người tham dự rất đông; và thứ ba, chất lượng các bài thuyết trình nói chung rất khá. Cuộc hội thảo kéo dài hai ngày; đến những giờ cuối cùng của ngày thứ hai, hội trường vẫn chật cứng người. Tuy nhiên, điều gợi cho tôi nhiều suy nghĩ nhất là sự vắng mặt của một số cây bút nổi tiếng trước năm 1975 vốn từng gặp gỡ hoặc sinh hoạt chung với Nhất Linh thời ông làm tờ Văn Hoá Ngày Nay. Lý do: Phần đông, đã lớn tuổi, sức khoẻ rất yếu. Chỉ có nhà văn Doãn Quốc Sỹ tham dự, đọc một bài viết sẵn về nhạc phụ của ông, nhà thơ Tú Mỡ. Nhìn dáng đi lẩy bẩy của Doãn Quốc Sỹ và nghĩ đến sự vắng mặt của nhiều người khác, kể cả nhà văn Võ Phiến đang ở rất gần toà soạn Người Việt, nơi tổ chức cuộc hội thảo, tôi ngậm ngùi nghĩ: một thế hệ nữa sắp sửa biến mất.
Chính từ cảm giác ngậm ngùi ấy, tôi nảy ra sáng kiến tổ chức một cuộc hội thảo về văn học Miền Nam 1954-75 trước khi tất cả những người đóng vai trò tích cực trong việc xây đắp nó vĩnh viễn ra đi. Ngày hôm sau, trong lúc tán gẫu với nhà thơ Đỗ Quý Toàn và nhà thơ Trần Dạ Từ, tôi nêu lên ý kiến ấy; cả hai anh đều tán thành. Hôm sau nữa, tôi nói chuyện với nhà văn Phạm Phú Minh; anh Minh cũng tán thành. Những ngày kế tiếp, hầu như gặp ai, tôi cũng hỏi dò, và mọi người đều nghĩ đó là việc cần làm. Một số người nhấn mạnh: Nếu ở hải ngoại, mình không làm thì có lẽ còn lâu, lâu lắm, may ra mới có người làm. Mà họ làm, chưa chắc đã xuất phát từ thiện chí. Có khi nhằm xuyên tạc nữa không chừng.
Ừ, vậy thì làm.
Trong việc chuẩn bị, công việc khó nhất là mời các thuyết trình viên. Hầu như ban tổ chức đều đồng ý: ưu tiên mời các nhà văn và nhà thơ đã từng có công góp phần tạo dựng nên nền văn học miền Nam trước đây. Nhìn vào danh sách và tiểu sử in ở cuối cuốn “Văn học miền Nam, tổng quan” của Võ Phiến, tôi thấy có gần 500 người. Nhiều. Nhưng nhìn lại những người hiện đang sống ở hải ngoại, con số ít hẳn lại. Thư mời gửi đi, hồi âm nhận được phần lớn rất buồn: rất ủng hộ cuộc hội thảo, nhưng sức yếu, lại bệnh, không thể tham dự được. Đọc những bức email hồi âm như vậy, thú thật, tôi thấy hiu hắt thế nào.
May, con số những nhà văn, nhà thơ và nhà nghiên cứu nhiệt tâm với văn học miền Nam còn khá nhiều. Phần lớn họ còn trẻ, trưởng thành sau năm 1975; cũng có một số người lớn tuổi nhưng chỉ thực sự cầm bút sau 1975. Họ không tham gia vào sinh hoạt văn học miền Nam lúc trước. Họ không có những kinh nghiệm trực tiếp và cụ thể về những sinh hoạt cũng như những quan hệ phức tạp giữa giới cầm bút với nhau cũng như giữa giới cầm bút và chính quyền trong thời kỳ trước năm 1975. Điều đó có ảnh hưởng gì đến nhận định của họ hay không? Câu trả lời, theo tôi, là: Không. Bởi, nghiên cứu và phê bình văn học, người ta chỉ cần làm việc với tác phẩm chứ không phải với tác giả. Không biết các giai thoại trong giới cầm bút có khi lại hay: Người ta có thể tập trung hoàn toàn vào văn bản.
Cuối cùng, con số thuyết trình viên cũng lên đến gần 20 người. Đề tài thuyết trình khá phong phú và đa dạng. Có người đi tìm những đặc điểm chung của văn học miền Nam (Du Tử Lê, Bùi Vĩnh Phúc và Trần Doãn Nho); vị trí của nó trong tiến trình hiện đại hoá của văn học Việt Nam nói chung (Nguyễn Hưng Quốc); vấn đề xuất bản và phát hành sách ở miền Nam (Phạm Phú Minh); ảnh hưởng của Tây phương trên một số nhà văn và nhà thơ (Hoàng Ngọc-Tuấn); diện mạo của thơ trong những năm cuối cùng của miền Nam (Nguyễn Đức Tùng), vai trò của nhóm Sáng Tạo (Trần Thanh Hiệp và Trương Vũ); chính sách của nhà cầm quyền Việt Nam sau năm 1975 đối với văn học miền Nam (Phùng Nguyễn); ảnh hưởng của văn học miền Nam đối với các thế hệ trưởng thành sau năm 1975 (Trangđài Glassey-Trầnguyễn). Cũng có người đi vào một số khía cạnh khác, như vấn đề nữ quyền (Trịnh Thanh Thuỷ), khái niệm mẹ và di sản cho con trong một số tác phẩm của Dương Nghiễm Mậu, Viên Linh, Nhã Ca, Trùng Dương… (Đặng Thơ Thơ); vấn đề giới tính và chính trị trong tác phẩm của Bình Nguyên Lộc (Đinh Từ Bích Thuý). Riêng nhà văn Ngự Thuyết thì sẽ trình bày cảm nghĩ của ông đối với thơ Thanh Tâm Tuyền.
Tôi không hề có ảo tưởng các bài thuyết trình ấy có thể trả lời mọi câu hỏi liên quan đến đặc điểm cũng như các thành tựu của văn học miền Nam thời kỳ 1954-1975. Không có cuộc hội thảo nào có thể làm được việc đó. Đánh giá một thời kỳ văn học là công việc thuộc nhiều thế hệ, thậm chí, nhiều thời đại khác nhau. Tuy nhiên, tôi tin, một cuộc hội thảo nghiêm túc sẽ thu hút sự chú ý của mọi người, trong cũng như ngoài nước, để mọi người nhớ, trước đây, chúng ta đã từng có một thời kỳ văn học rất khởi sắc, có những thành tựu rất đáng tự hào. Nền văn học ấy từng bị chính quyền mới sau năm 1975 tìm mọi cách để xuyên tạc, bôi nhọ và huỷ diệt nhưng, sau gần 40 năm, nó vẫn còn đầy sức sống. Vẫn được nhiều người ngưỡng mộ. Và nhớ.
***
Nhật báo Người Việt
Nhật báo Việt Báo
Báo mạng Tiền Vệ (http://tienve.org)
Báo mạng Da Màu (http://damau.org)
Chính từ cảm giác ngậm ngùi ấy, tôi nảy ra sáng kiến tổ chức một cuộc hội thảo về văn học Miền Nam 1954-75 trước khi tất cả những người đóng vai trò tích cực trong việc xây đắp nó vĩnh viễn ra đi. Ngày hôm sau, trong lúc tán gẫu với nhà thơ Đỗ Quý Toàn và nhà thơ Trần Dạ Từ, tôi nêu lên ý kiến ấy; cả hai anh đều tán thành. Hôm sau nữa, tôi nói chuyện với nhà văn Phạm Phú Minh; anh Minh cũng tán thành. Những ngày kế tiếp, hầu như gặp ai, tôi cũng hỏi dò, và mọi người đều nghĩ đó là việc cần làm. Một số người nhấn mạnh: Nếu ở hải ngoại, mình không làm thì có lẽ còn lâu, lâu lắm, may ra mới có người làm. Mà họ làm, chưa chắc đã xuất phát từ thiện chí. Có khi nhằm xuyên tạc nữa không chừng.
Ừ, vậy thì làm.
Trong việc chuẩn bị, công việc khó nhất là mời các thuyết trình viên. Hầu như ban tổ chức đều đồng ý: ưu tiên mời các nhà văn và nhà thơ đã từng có công góp phần tạo dựng nên nền văn học miền Nam trước đây. Nhìn vào danh sách và tiểu sử in ở cuối cuốn “Văn học miền Nam, tổng quan” của Võ Phiến, tôi thấy có gần 500 người. Nhiều. Nhưng nhìn lại những người hiện đang sống ở hải ngoại, con số ít hẳn lại. Thư mời gửi đi, hồi âm nhận được phần lớn rất buồn: rất ủng hộ cuộc hội thảo, nhưng sức yếu, lại bệnh, không thể tham dự được. Đọc những bức email hồi âm như vậy, thú thật, tôi thấy hiu hắt thế nào.
May, con số những nhà văn, nhà thơ và nhà nghiên cứu nhiệt tâm với văn học miền Nam còn khá nhiều. Phần lớn họ còn trẻ, trưởng thành sau năm 1975; cũng có một số người lớn tuổi nhưng chỉ thực sự cầm bút sau 1975. Họ không tham gia vào sinh hoạt văn học miền Nam lúc trước. Họ không có những kinh nghiệm trực tiếp và cụ thể về những sinh hoạt cũng như những quan hệ phức tạp giữa giới cầm bút với nhau cũng như giữa giới cầm bút và chính quyền trong thời kỳ trước năm 1975. Điều đó có ảnh hưởng gì đến nhận định của họ hay không? Câu trả lời, theo tôi, là: Không. Bởi, nghiên cứu và phê bình văn học, người ta chỉ cần làm việc với tác phẩm chứ không phải với tác giả. Không biết các giai thoại trong giới cầm bút có khi lại hay: Người ta có thể tập trung hoàn toàn vào văn bản.
Cuối cùng, con số thuyết trình viên cũng lên đến gần 20 người. Đề tài thuyết trình khá phong phú và đa dạng. Có người đi tìm những đặc điểm chung của văn học miền Nam (Du Tử Lê, Bùi Vĩnh Phúc và Trần Doãn Nho); vị trí của nó trong tiến trình hiện đại hoá của văn học Việt Nam nói chung (Nguyễn Hưng Quốc); vấn đề xuất bản và phát hành sách ở miền Nam (Phạm Phú Minh); ảnh hưởng của Tây phương trên một số nhà văn và nhà thơ (Hoàng Ngọc-Tuấn); diện mạo của thơ trong những năm cuối cùng của miền Nam (Nguyễn Đức Tùng), vai trò của nhóm Sáng Tạo (Trần Thanh Hiệp và Trương Vũ); chính sách của nhà cầm quyền Việt Nam sau năm 1975 đối với văn học miền Nam (Phùng Nguyễn); ảnh hưởng của văn học miền Nam đối với các thế hệ trưởng thành sau năm 1975 (Trangđài Glassey-Trầnguyễn). Cũng có người đi vào một số khía cạnh khác, như vấn đề nữ quyền (Trịnh Thanh Thuỷ), khái niệm mẹ và di sản cho con trong một số tác phẩm của Dương Nghiễm Mậu, Viên Linh, Nhã Ca, Trùng Dương… (Đặng Thơ Thơ); vấn đề giới tính và chính trị trong tác phẩm của Bình Nguyên Lộc (Đinh Từ Bích Thuý). Riêng nhà văn Ngự Thuyết thì sẽ trình bày cảm nghĩ của ông đối với thơ Thanh Tâm Tuyền.
Tôi không hề có ảo tưởng các bài thuyết trình ấy có thể trả lời mọi câu hỏi liên quan đến đặc điểm cũng như các thành tựu của văn học miền Nam thời kỳ 1954-1975. Không có cuộc hội thảo nào có thể làm được việc đó. Đánh giá một thời kỳ văn học là công việc thuộc nhiều thế hệ, thậm chí, nhiều thời đại khác nhau. Tuy nhiên, tôi tin, một cuộc hội thảo nghiêm túc sẽ thu hút sự chú ý của mọi người, trong cũng như ngoài nước, để mọi người nhớ, trước đây, chúng ta đã từng có một thời kỳ văn học rất khởi sắc, có những thành tựu rất đáng tự hào. Nền văn học ấy từng bị chính quyền mới sau năm 1975 tìm mọi cách để xuyên tạc, bôi nhọ và huỷ diệt nhưng, sau gần 40 năm, nó vẫn còn đầy sức sống. Vẫn được nhiều người ngưỡng mộ. Và nhớ.
***
THƯ MỜI
HỘI THẢO VỀ VĂN HỌC MIỀN NAM 1954-1975
Trân trọng kính mời quý đồng hương đến tham dự cuộc hội thảo về hai mươi năm văn học Miền Nam 1954-1975 lần đầu tiên được tổ chức trong hai ngày 6 và 7 tháng 12 năm 2014 tại:- Thứ bảy 6/1/22014: Toà soạn nhật báo Người Việt (14771-14772 Moran Street Westminster, CA 92683)
- Chủ nhật 7/12/2014: Toà soạn nhật báo Việt Báo (14841 Moran St.
Westminster, CA92683)
Nhật báo Người Việt
Nhật báo Việt Báo
Báo mạng Tiền Vệ (http://tienve.org)
Báo mạng Da Màu (http://damau.org)
Nhận xét
Đăng nhận xét