Đụng độ vì nước và cá
Một con kênh khô nước ở huyện Long Phú, tỉnh Sóc Trăng, Việt Nam ngày 8/3/2016.
AFP PHOTO
Nguyên Lam & Nguyễn-Xuân Nghĩa, RFA
2016-03-30
2016-03-30
Mâu thuẫn nghiêm trọng
Nguyên Lam: Nguyên Lam xin kính chào ông Nguyễn-Xuân Nghĩa trong tiết mục Diễn đàn Kinh tế của đài Á Châu Tự Do. Thưa ông, trên đất liền thì vùng châu thổ sông Cửu Long đang là nạn nhân của hạn hán và nước ngập mặn khiến cuộc sống của 20 triệu người dân và cả hệ sinh thái của con sông chiến lược này bị đe dọa. Tình hình chưa có dấu hiệu khả quan sau khi Trung Quốc cho xả nước trên hồ đập Cảnh Hồng tại thượng nguồn của dòng sông chảy qua sáu quốc gia. Giữa khung cảnh ấy thì nhiều biến cố khác lại bùng nổ, điển hình là việc Hải quân của Indonesia rồi Malaysia đã ứng xử với việc tầu đánh cá của Trung Quốc xâm nhập hải phận và cướp cá của họ tại quần đảo Natuna của Indonesia vào ngày 19 và tại Cụm Bãi Đá Luconia của Malaysia vào ngày 25. Ông nhận xét thế nào về những sự kiện dồn dập ấy?Nguyễn-Xuân Nghĩa: Chúng ta đi vào thời điểm mà hai mâu thuẫn nghiêm trọng nhất của Châu Á đang được phơi bày và có thể dẫn tới xung đột. Trước là nước, sau là cá.
Chúng ta đi vào thời điểm mà hai mâu thuẫn nghiêm trọng nhất của Châu Á đang được phơi bày và có thể dẫn tới xung đột. Trước là nước, sau là cá.
-Nguyễn-Xuân Nghĩa
Thứ nhất vì địa dư hình thể, Á Châu thiếu nước ngọt nhất địa cầu nếu so với các châu lục kia. Thế rồi, vì lý do kinh tế, nhu cầu nước ngọt lại tăng mạnh sau nhiều thập niên công nghiệp hóa và đô thị hóa. Đã vậy, các nước Á Châu lại kém hiệu năng khi tiêu thụ và bảo vệ nguồn nước với các công trình thủy điện và thủy lợi thật ra là thủy hại. Tại Á Châu, Trung Quốc khan hiếm nước ngọt nhất, lại kiểm soát đầu nguồn của 10 con sông lớn nhất mà lạm thác – là lạm dụng trong khai thác - với các đập thủy điện từ thượng nguồn Hy Mã Lạp Sơn và Tây Tạng rồi các con kinh dẫn nước từ Nam lên Bắc nên gây thêm khan hiếm và ô nhiễm ở bên trong, với 90% nguồn nước ngầm bị nhiễm độc, và còn gieo họa cho các nước bên ngoài. Các tổ chức quốc tế đã báo động về mối nguy này từ lâu mà Á Châu không giải quyết nổi. Đầu nguồn chuyện nước nôi vẫn là Trung Quốc, làm thiên tai bị nhồi thêm nhân họa vì tinh thần vô trách nhiệm với người dân của họ và với các nước khác.
Thứ hai, người ta ít chú ý đến một yếu tố bất ổn kia. Không chỉ thiếu nước, rồi tranh đoạt lãnh thổ để đòi chủ quyền lãnh hải và các nguồn lợi về năng lượng như dầu thô và khí đốt, Á Châu còn thiếu tôm cá và thủy sản. Dân Á Châu ăn nhiều cá hơn hẳn các nước Tây phương giàu có hơn. Cùng đà tăng trưởng và công nghiệp hóa, mức tiêu thụ ngư hải sản của Á Châu đã tăng vọt, trong 10 quốc gia có sản lượng thủy sản cao nhất thì Á Châu có 6 nước, dẫn đầu là Trung Quốc rồi mới tới Indonesia, Nhật Bản, Nam Hàn, Malaysia… Ngư hải sản là ngành kinh tế trọng yếu đang trở thành đầu mối tranh chấp ngoài biển Đông. Và Trung Quốc cũng lại có vai trò rất lớn, với sản lượng đánh cá tăng gấp 60 lần từ hơn 60 năm qua. Ba năm về trước, họ lập kế hoạch ăn cướp tinh vi nên đến nay Indonesia là quốc gia hữu nghị nhất tại Đông Nam Á cũng chịu không nổi mà có phản ứng cương quyết khác thường.
Ruộng lúa gần một con kênh khô hạn ở huyện Long Phú, tỉnh Sóc Trăng, Việt Nam ngày 8/3/2016.
Nguyên Lam: Thính giả của chúng ta có thể giật mình khi ông nêu ra nạn thiếu nước từ đầu nguồn và nạn tranh đoạt thủy sản ngoài biển với vai trò chủ chốt của Trung Quốc. Ông nói là họ đã có kế hoạch ăn cướp khá tinh vi từ ba năm trước, thưa ông, chuyện ấy là thế nào?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Chúng ta khó quên là trong mấy ngàn năm lịch sử, ưu tiên về an ninh của Trung Quốc thường tập trung vào bên trong là nơi xuất phát nội loạn và ngoại xâm. Sau khi cải cách kinh tế từ 36 năm trước, họ quan tâm hơn đến thế giới bên ngoài vì cần nhập khẩu nguyên nhiên vật liệu và tìm thị trường bán hàng hóa ra ngoài. Với tiến trình kỹ nghệ hóa và nhu cầu rất cao về nhiều mặt cho một xứ đói ăn, khát dầu và thiếu nước, Trung Quốc phải nhập rất nhiều và việc bảo vệ nguồn cung cấp trở thành một ưu tiên sinh tử.
Khi thấy vùng biển cận duyên lại có tiềm năng về dầu khí và thủy sản, lãnh đạo Bắc Kinh nghĩ đến việc chiếm đoạt và củng cố thành vùng trái độn quân sự tương tự ba khu vực biên trấn mà họ đã kiểm soát được như Tây Tạng, Tân Cương và Nội Mông. Việc bành trướng ấy tất nhiên gây mâu thuẫn với các nước lân bang, như Nhật Bản hay các quốc gia Đông Nam Á và có thể dẫn tới xung đột ngoài biển. Đấy là bối cảnh giải thích nhiều chuyện hôm nay.
Lãnh thổ Trung Quốc có bờ biển dài nhất thế giới, từ cửa sông Áp Lục bên bán đảo Triều Tiên đến Vịnh Bắc Bộ của Việt Nam là hơn 22 ngàn cây số. Nhưng vì là cường quốc lục địa mới vươn ra ngoài nên họ không có hệ thống duyên phòng hay hải cảnh thống nhất. Chi tiết ấy đáng chú ý vì Bắc Kinh có năm bộ phận với cấp số khoảng bốn vạn người cùng chia sẻ trách nhiệm về hải dương mà lại không phối hợp nên từ Tháng Ba năm 2013, họ cho tổ chức lại.
Trung Quốc tái tổ chức
Nguyên Lam: Thưa ông, năm cơ quan ấy là gì và Bắc Kinh đã tổ chức lại như thế nào?Nguyễn-Xuân Nghĩa: Thưa năm cơ quan ấy là Hải Sự, Hải Cảnh, Hải Quan, Ngư Chính và Hải Giám. Trong năm cơ chế, lớn nhất là Cục Hải Sự (Maritime Safety Administration) có hai vạn nhân viên phụ trách việc thi hành luật lệ liên quan đến hải dương, như an ninh hay an toàn hàng hải, cứu hộ, kiểm tra tầu bè, quản lý hải cảng. Cơ quan có vẻ hành chính này mới thành lập từ năm 1998 sau khi sát nhập hai bộ phận thanh tra tầu bè và kiểm tra hải cảng nằm trong Bộ Giao Thông. Cơ quan thứ hai là lực lượng cảnh sát ngoài biển, gọi là Hải Cảnh (Coast Guard), nằm trong bộ Công An tức là bộ Nội Vụ. Về hình thức, Hải Cảnh là cơ quan duy nhất được võ trang và chứ thực tế thì đấy là cánh tay bạo lực hay cưỡng hành cho các cơ quan kia.
Cơ quan thứ ba là Hải Quan Tổng Thự (General Administration of Customs), phụ trách về quan thuế, bài trừ buôn lậu và quản lý các thương cảng. Thứ tư là Ngư Chính (Fisheries Law Enforcement Command) thuộc Bộ Nông Nghiệp, với nhiệm vụ bành trướng và bảo vệ quyền lợi đánh bắt thủy sản cho một quốc gia tiêu thụ nhiều cá nhất thế giới. Thứ năm, nổi tiếng vì thẩm quyền và sức bành trướng rất mạnh từ nhiều năm qua là Hải Giám (Marine Surveillance), nằm trong Cục Hải Dương Quốc Gia của Bộ Tài Nguyên Quốc Thổ (quản lý đất đai và tài nguyên quốc gia). Với cấp số khoảng tám ngàn người, cơ quan Hải Giám này có nhiệm vụ bảo vệ quyền lợi của Trung Quốc trên một diện tích ngoài biển khoảng ba triệu cây số vuông, kể cả Đặc Khu Kinh Tế EEZ và là mũi nhọn trong những xung đột với lân bang như Nhật Bản, Việt Nam và Philippines nhờ phi cơ, trực thăng và cả tầu tuần duyên.
Tôi cho rằng đã đến lúc các nước Đông Nam Á nên cùng nhìn về một hướng và có cùng một tiếng nói về mối nguy cướp nước và cướp cá đến từ phương Bắc.Nguyên Lam: Có lẽ vì vậy mà từ mấy năm qua, người ta cứ thấy tầu Ngư Chính đi cắt cáp quang hoặc tầu Hải Giám uy hiếp ngư phủ của xứ khác. Thưa ông , Bắc Kinh đã tổ chức lại năm cơ quan này như thế nào kể từ năm 2013?
-Nguyễn-Xuân Nghĩa
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Thưa rằng các cơ quan ấy được thành lập trước sau và riêng lẻ, dưới quyền giám hộ hay chỉ huy của nhiều cục hay bộ với ngân sách riêng, chẳng hạn của bộ Công An, Giao Thông, Nông Nghiệp, Tài Chính và Tài Nguyên. Họ gặp vấn đề thiếu thông tin và phối hợp hành động, lại cạnh tranh với nhau về phương tiện và ngân sách, khi hữu sự thì nhiều bộ phận chẳng có khả năng cưỡng hành, như võ khí, trực thăng hay chiến hạm. Một lý do kinh tế rất Tầu của tình trạng phòng thủ rời rạc ấy là nhu cầu tạo ra việc làm! Qua một giai đoạn khá lâu, mỗi bộ phận lại phát triển và củng cố thói riêng về nghiệp vụ nên không muốn chia sẻ hay sát nhập. Tình trạng ấy bắt đầu thay đổi sau quyết định ngày 10 Tháng Ba Năm 2013.
Quyết định này vẫn duy trì trách nhiệm riêng của từng cơ quan nhưng đưa bốn bộ phận là Hải Cảnh, Hải Quan, Ngư Chính và Hải Giám vào quyền chỉ đạo của Quốc Gia Hải Dương Cục thuộc bộ Tài Nguyên. Hải Dương Cục này là cơ quan đang chỉ huy lực lượng Hải Giám. Còn lực lượng Hải Sự vẫn được duy trì dưới quyền giám hộ của Bộ Giao Thông.
Nguyên Lam: Thưa ông, mục tiêu của việc tái tổ chức ấy là gì?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Thưa là một cơ quan vừa được nâng thẩm quyền chỉ huy bốn bộ phận có nhiệm vụ bảo vệ quyền lợi và thi hành luật lệ ngoài biển của Trung Quốc, đó là Hải Dương Cục, thuộc Bộ Tài Nguyên và Quốc Thổ. Trên nguyên tắc, cục Hải Dương này cũng chỉ huy lực lượng cảnh sát ngoài biển là Hải Cảnh, thuộc bộ Công An. Đó là nguyên tắc. Trong thực tế, cục hải dương có thẩm quyền chỉ đạo về hành chính chứ về hoạt động của các bộ phận dù sao vẫn còn được duy trì thì đấy là trách nhiệm của bộ Công An.
Tôi xin giải thích cái chuyện lắt léo này một chút. Bắc Kinh tăng cường khả năng can thiệp võ trang ở vùng biển cận duyên nên tái phối trí trách nhiệm của bốn bộ phận riêng lẻ, nhưng lại trình bày với thế giới như một biện pháp hành chính thuộc trách nhiệm của bộ Tài Nguyên. Đấy là một quyết định có tính chất ngoại giao tinh vi là dùng phương tiện bán quân sự mà gọi là phi quân sự, có danh nghĩa là thuộc Bộ Tài Nguyên nhưng thực chất là cánh tay nối dài của Bộ Công An. Vì vậy tầu Ngư Chính mới ngang nhiên đi cắt dây cáp của thiên hạ và tầu Hải Cảnh mới đi bảo vệ ngư phủ đánh bắt cá trong vùng biển của xứ khác.
Nguyên Lam: Thưa ông, Nguyên Lam vẫn chưa hiểu vì sao Bắc Kinh lại phải lập mưu như vậy?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Hải quân Trung Quốc đã được cải tiến và tăng cường rất mạnh, với quân số là 25 vạn lính, mà chưa thể là đối thủ của các cường quốc như Nhật Bản hay Hoa Kỳ. Vì vậy, trong đà bành trướng thì họ dùng vỏ bọc dân sự để tránh đụng độ với hải quân của xứ khác. Cái vỏ bọc ấy là Quốc Gia Hải Dương Cục hiền khô trong Bộ Tài Nguyên và Quốc Thổ, nhưng mũi nhọn giấu sau vỏ bọc chính là của bộ Công An. Thành thử, cùng với việc xây dựng các đảo nhân tạo tại vùng quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa với trang bị võ khí ngày càng cao cấp thì ngư thuyền của họ có thể xâm phạm vùng độc quyền kinh tế của xứ khác, dưới sự hộ tống của Hải Giám, Hải Cảnh thuộc bộ Tài Nguyên. Có lẽ Indonesia hiểu ra chuyện ấy nên khác với lần trước vào năm 2012, họ đưa Hải quân bắt tầu cướp cá của họ và từ chối lời yêu cầu của bộ Ngoại giao Bắc Kinh mà làm lớn chuyện cho công luận cùng biết. Chuyện này có thể ảnh hưởng đến phán quyết của Tòa án Trọng tài Quốc tế về hồ sơ khiếu tố của Philippines. Tôi cho rằng đã đến lúc các nước Đông Nam Á nên cùng nhìn về một hướng và có cùng một tiếng nói về mối nguy cướp nước và cướp cá đến từ phương Bắc.
Nguyên Lam: Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do xin cảm tạ chuyên gia Nguyễn-Xuân Nghĩa về bài phân tích này.
Nhận xét
Đăng nhận xét